B12 Vitamini, kobalamin olarak da bilinen suda eriyen bir vitamindir. Temelde siyanokobalamin,hidroksikobalamin,deoksiadenozilkobalamin ve metilkobalamin olmak üzere4 farklı kobalamin türü vardır. İlk ikisinin ilaç formları vardır. Son ikisi vitB12’nin dokulardaki aktif formudur. Günümüzde metilkobalaminin de ilaç formu kullanılmaya başlamıştır. Vücutta sentezlenmez, bu yüzden kırmızı et, balık, karaciğer, süt, yumurta gibi hayvansal kaynaklı besinlerin tüketilmesi ile temin edilmelidir. B12 Vitamini karaciğerde toplamda 2,5-5mg olarak depolanır. Günlük olarak da 1mg vit B12 vücuttan atılır. Sağlıklı beslenen bir kişi dışardan besinlerle ortalama 4-6mg kadar VitB12 alabilir ancak bunun %50’si barsaklardan emilebilir.
Besinlerle beraber alınan VitB12,midede bulunan HCL ve pepsin ile ayılır. Yine mide ve tükrükte bulunan R- proteini ile birleşir. Bu formdayken emilmez.Duedonuma geldiğinde ortamdaki alkali Ph , pankreatik tripsin ve proteazların tarafından ayrıştırılarak serbest hale gelir. Emilebilmesi için midenin pariyetal hücrelerinden salınan IF ile bağlanır. Distal ileumda,B12-IF kompleksini tanıyan reseptörler tarafından tanınarak emilir ve hücre içine taşınır. Kanda dolaşımının sağlanması için karaciğerde sentezlenen Transkobalamin II ile birleşir. Karaciğerde Transkobalamin I (TCI) ile birleşerek depolanır. Serbest Vit B12’nin küçük bir kısmı safra ile atılır. Safra ile atılan kısmın %70’i tekrar distal ileumdan emilir. Bu döngü,gastrointestinal sistemde besinlerle alınan vitB12 olmasa bile, eksikliğe bağlı belirtilerin görülmesi aylar sürebilir.
Vit B12 vücutta 3 önemli reaksiyonda kofaktör olarak görev alır.Bunlar:
1-Metilmalonik asitin Metil Malonil CoA mutaz enziminin yardımı ile Süksinil koenzim A’ya dönüştürülmesi
2-Homosisteinin Metiyonin sentaz enziminin yardımı ile metiyonine dönüştürülmesi
3-5-metiltetrahidrofolatın tetrahidrofolata dönüştürülmesidir.
Yani; enerji oluşumunda,protein,DNA,yağ asitleri ve miyelin sentezinde görev alan enzimlerin kofaktörüdür. Dolayısıyla eksikliğinde hematolojik,nörolojik ve nöropsikiyatrik hastalıklara ait bulgular oluşur.
IF eksikliğinde, pernisiyöz anemi oluşur.Pernisiyöz anemi, gelişmiş ülkelerde en sık görülen B12 eksikliği durumudur.Özellikle çocuk doğurmamış genç kadınlarda daha sık görülür.Bu annelerin ve anne adaylarının tedavisi önemlidir. Aksi taktirde kandaki ve annesütündeki B12 düzeyleri düşecek ve yenidoğan bebeklerinin depo B12 düzeyleri de düşük olacaktır.Eğer annede IF antikoru varsa, plasenta yolu ile bu antikorlar bebeğe de geçerek bebeğin yaşamının ilk birkaç haftasında B12 vitamininin emilimini bozar.
VitB12 eksikliğinde, DNA sentezde defekt olması sonucunda megaloblastik anemi ortaya çıkar. DNA sentezindeki bu bozukluk aynı zamanda gastrointestinal sistem ve vücudun diğer hızlı yenilenen tüm hücrelerini etkiler.Sonuç olarak ileri yaşlarda psikoz,Alzhemier ve depresyon gibi ciddi komplikasyonlar görülebilir. O yüzden VitB12’nin erken tanısı önemlidir. Hemolitik anemi ile ayırıcı tanısı için retikülosit düzeyi bakılabilir. Retikülosit indeksi, hemolitik anemide yüksek iken Vit B12 eksikliğinde düşüktür.
VitB12 eksikliğinin erken tanısı özellikle kalıcı hasar bırakabilen nörolojik hasarların önlenmesi açısından önemlidir.
Eksikliğin en sık görülme nedenleri:
1-Anne beslenmesindeki yetersizlikler (vegan ya da vejeteryan anneler,sosyoekonomik durumun zayıf olması)
2-Annenin kronik hastalıkları
3-Gastrointestinal emilim sorunları(Pernisiyöz anemi, IF antikorunun olması)
4-Çölyak Hastalığı
5-Uzun süreli metformin veya proton pompa inhibitör kullanımı
6-Parazitozlardır.
Holotranskobalamin Holo-TC ,transkobalamine bağlı B12 düzeyini gösteren doku belirtecidir.Düzeyinin<35pikogram/Lolması tanısaldır. Ancak yaygın bir test değildir.Diğer B12 doku eksikliği belirteci olan Homosistein düzey(>15 mikromol/L yani >2,03mg/dl)yüksekliği de kullanılabilir.En yaygın olarak kullanılan ise serum VitB12 düzeyinin ölçülmesidir. Serum VitB12 düzeyi <200 pikogram/ml ise eksiklik vardır. 201-350pikogram/ml olası yetersizlik,>350 pikogram/ml ise eksiklik yok demektir.
Tedavide ana prensip eksik olanı yerine koymaktır. Parenteral veya oral yolla VitB12 verilir. Yapılan çalışmalar tedavinin veriliş şeklinin B12 düzeylerini arttırma üzerine birbirlerine üstünlüklerinin olmadığını göstermiştir. Sadece oral olarak verdiğimizde günlük ihtiyaca göre dozu daha yüksek tutmak gerekmektedir.Son yıllarda kullanılan sublingual yol da güvenlidir.Tedavinin ilk 24 saatinde bazı hastalarda açıklanamayan enerji hissi oluşabilir. Hematolojik cevap ancak birkaç gün sonra başlar.1 hafta sonrasında retikülosit sayısı artar. Ortalama 8. Haftada MCV dahil tam kan sayımı normale döner.Nörolojik iyileşme ilk haftada başlar,3-6 hafta arası tamamlanır. İyileşme bazen daha yavaş da olabilir.Tedavidegeç kalınırsa geri dönüşümsüz olabilir.
